rQ
Artikelen van Ruurd
AZ-stijl
- Geschreven door: rQ
Alle ogen in de schaakwereld zijn in januari gericht op Wijk aan Zee, ook de ogen van de schaakcolumnisten van de landelijke pers. Afgaande op hun stukjes was het hoogtepunt van de eerste toernooiweek de partij tussen Magnus Carlsen en Jorden van Foreest.
De partij Carlsen - Van Foreest werd na een enerverende strijd remise. Volgens de analyses van de stuurlui aan wal had Carlsen kunnen winnen, maar dat wisten zij alleen doordat ze de partij met een computer hadden gevolgd. Sommige commentatoren, o.a. Hans Ree in de NRC, hebben ook gewezen op de invloed van Alpha Zero, het nieuwste schaakprogramma dat zichzelf heeft leren schaken en dus niet denkt als een mens. Tijdens de WK-match tussen Carlsen en Ian Nepomniachtchi hebben Jorden en Daniil Dubov, secondanten van Carlsen, veel gewerkt met Alpha Zero en daardoor zouden zij, als mensen, hebben leren schaken als het programma. Is er een nieuwe schaakstijl ontstaan?
Theoretisch zou dat goed kunnen. De stijl van Kasparov, Timman en veel van hun generatiegenoten heb ik ooit superdynamisch genoemd. Tal was een voorloper. In deze stijl was het stukkenspel in vergelijking tot de voorgaande stijl zeer belangrijk. Het begrippenpaar structuur en activiteit deed zijn intrede. Nooit zal ik vergeten hoe tijdens een toernooi in Hilversum een Russische grootmeester bij elke zet die hij in de post mortem deed, met luide keel Sjtrrructure! of Actiiiviity! riep. Dat was een leerzame ervaring. De structuur (pionnenstelling) mocht niet verzwakt zijn, maar stond ook in dienst van de activiteit van de stukken die zo groot mogelijk moest zijn. Concrete analyse was belangrijk; men kon niet langer vertrouwen op de juiste toepassing van de algemene, op Steinitz teruggaande regels van het positiespel. De Britse theoreticus John Watson spreekt over rule independence. De Nederlandse schaakboekenschrijver Willy Hendriks denkt dat het gaat om patroonherkenning. Door het gebruik van schaakcomputers, vooral Alpha Zero, zou de manier van schaken in een nieuwe fase zijn gekomen. Zonder dat de algemene regels onjuist zijn geworden of bekende stellingspatronen hun waarde hebben verloren, zou de benodigde rekenkracht zijn toegenomen. Concrete analyse is nog belangrijker geworden.
Dat is allemaal theorie. Zorgvuldige analyse van partijen en verhalen van spelers over hun partijen moet uitwijzen in hoeverre dit waar is. Er zijn wel aanwijzingen. De inmiddels algemeen bekende vroegtijdige opmars van de h-pion is daar één van. Een andere aanwijzing is de uitspraak van Anish Giri dat hij planmatiger speelt dan Jorden van Foreest. Jorden zou vooral op korte termijn denken. En Jorden verzuchtte na zijn remise tegen Carlsen inderdaad dat hij hoofdpijn had gekregen van het vele rekenen.
Gisteren heeft Jorden schitterend gewonnen van Anish. ook hiervoor was weer heel veel rekenwerk nodig. Het “stijlkundige onderzoek” zou met deze partij kunnen beginnen.
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
01-4 Rekenkracht of patroonherkenning?
Hoe wint wit?
Oplossing vorige week
01-3 Wat is de snelste winstweg voor wit?
1.Dxh7+ Kxh7 2.Th4+ Kg8 3.Lf6 Le4+ (Zwart kan nog een paar schaakjes geven, maar het mat door Th8 is niet meer te voorkomen.) 4.Ka1 enz.
India
- Geschreven door: rQ
Na vier ronden in het Tata Steel toernooi kwam een rustdag en konden we een eerste tussenstand opmaken. Er bleek iets opmerkelijks aan de hand. Zowel bij de Masters als bij de Challengers stond een Indiër op de eerste plaats.
Dat het schaken in India aan een opmars bezig is, was al langer bekend. Het centrum van de internationale schaakwereld is vanaf 1850 verschoven in oostelijke richting, van Engeland naar Duitsland, naar Rusland, naar Azië, hoewel Rusland de laatste jaren weer wat terugkrabbelt. Binnen Azië gaat het tussen China en India. De eerste Indiase schaker die in Europa heeft gespeeld was Sultan Khan. Zijn verblijf hier was van korte duur, namelijk van 1929 tot 1933. In die periode werd hij drie maal kampioen van Groot-Brittannië en hij versloeg Tartakower in een match. Het duurde tot in de jaren 80 totdat weer een Indiër op het wereldschaaktoneel verscheen. Vishwanathan Anand werd in 1987 jeugdwereldkampioen en in 2000 de officiële wereldkampioen van de FIDE. Hij won de titel opnieuw in 2007 om deze in de jaren daarop driemaal met succes te verdedigen. In 2014 werd hij verslagen door Magnus Carlsen. Anand werd vijf keer winnaar het Hoogoven-/Corus-/Tata Steel toernooi, een aantal dat alleen door Carlsen is overtroffen.
Het kon haast niet anders of het schitterende voorbeeld van De Tijger van Madras stimuleerde andere Indiase schakers tot grootse daden. Hoe talentvol zij zijn blijkt uit hun successen in het jeugdwereldkampioenschap. Bij de jongens behaalden Pentala Hariskrishna in 2004 en Abhijeet Gupta in 2008 de titel. Wereldkampioen bij de meisjes werden Humpey Koneru (2001), Harika Dronavalli (2008) en Soumya Swaminathan (2009). Zij hebben allen in Wijk aan Zee gespeeld.
Natuurlijk bereikte de tsunamie van Indiaas schaaktalent de Noord-Hollandse stranden. Harikrishna werd in 2012 winnaar van de Grootmeester B-groep. Adhiban won in 2016 de Grootmeester C-groep en Vidit in 2018 de Challengers. Ook dit jaar doen de Indiërs het weer voortreffelijk. Bij het afsluiten van dit stukje staat Vidit na de zesde ronde gedeeld eerste in de Masters. Praggnanandhaa doet het met 2½ punt verdienstelijk. In de Challengers steekt de 19-jarige Erigaisi met kop en schouders boven de rest uit. Hij heeft een score 5½ uit 6 en staat maar liefst 1½ punt voor. Zijn landgenoot Ganguly heeft 3½ punt.
Het is niet uitgesloten dat er een verband bestaat tussen de relatief grote deelname van Indiase schakers in Wijk aan Zee en het land van het moederbedrijf van Tata Steel. Sinds 2019 wordt in Kolkata het Tata Steel India Rapid & Blitz toernooi gespeeld, met de deelname van topgrootmeesters als Carlsen, Giri, Aronian, Nakamura en anderen. Voor de jonge Indiase spelers is dit toernooi een prachtige gelegenheid om inspiratie en ervaring op te doen.
Het naar verluidt grootste talent uit India hebben we nog niet vermeld. Dat is Dommaraju Gukesh. Gukesh D, zoals hij gewoonlijk wordt genoemd, is geboren in 2006 en een jaar jonger dan Rameshbabu Praggnanandhaa. Hij werd grootmeester toen hij twaalf jaar was. Als Tata Steel volgend jaar zijn poorten niet heeft gesloten en het toernooi niet in zijn val heeft meegesleept, zou Gukesh D niet mogen ontbreken in de Challengers van de 85e editie.
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
01-3 Wat is de snelste winstweg voor wit?
Oplossing van vorige week
01-2 Zwart speelt en wint
1...Txb3+ 2.Lxb3 (2.Ka2 Dxc4)
2...Dxb3+ 3.Ka1 Dc3+ 4.Ka2 Dxc2+ 5.Ka3 Wit staat gewonnen hoewel het nog enige moeite kost de winst binnen te halen. Volgens de computer is mat in 14 zetten mogelijk.
Tata Steel
- Geschreven door: rQ
Morgen begint het Tata Steel Schaaktoernooi weer. Het belooft een spannende strijd te worden. De Noorse wereldkampioen Magnus Carlsen is topfavoriet, terwijl de Amerikaan Fabiano Caruana en onze landgenoot Anish Giri zijn belangrijkste concurrenten zijn. De winnaar van vorig jaar, de Groninger Jorden van Foreest, wordt als een gevaarlijke outsider beschouwd.
Naast het hoofdtoernooi, dat getooid gaat met de titel Masters, is er een tweede groep, de Challengers. De Challengers zijn jonger (gemiddelde 4½ jaar) en zwakker (gemiddelde 176 elo-punten) dan de Masters. Het is een leuk allegaartje. Zowel de oudste (de Indiër Ganguly, 38 jaar) als de jongste deelnemer (de Fransman Maurizzi, 15 jaar) doet mee in deze groep. Ook vinden we hier de enige twee vrouwelijke deelnemers, de Russin Polina Shuvalova en Jiner Zhu uit China. Er zijn geen duidelijke favorieten. Wij hopen op de Nederlandse kampioen Max Warmerdam, al was het alleen maar omdat Max weer eens moet winnen, en de Groningers onder ons zijn erg benieuwd hoe hun eigenste anti-vaxer en viruswappie Lucas van Foreest het gaat doen.
Een smet op dit grootse schaakgebeuren is dat de amateurgroepen zijn afgelast en publiek niet wordt toegelaten. Een teleurstelling voor velen en tragisch voor enkelen. Het jaarlijkse uitje van Schaakclub Roden naar Wijk aan Zee kan niet doorgaan en voor onze Jeppe, die vanaf 1974 trouw heeft meegespeeld, wordt het moeilijker de mijlpaal van 50 deelnames te bereiken.
Het ontbreken van amateurs en publiek is het meest tragisch voor de inwoners van Wijk aan Zee. De plaatselijke economie kreeg in januari altijd een welkome extra impuls (om niet te spreken van een boost), maar die blijft dit jaar voor de tweede achtereenvolgende keer achterwege. Het dorp heeft ook al te kampen met de uitstoot van giftige stoffen door de hoofdsponsor van het toernooi, Tata Steel. De inwoners hebben een relatief grote kans op kanker en toeristen worden afgeschrikt. De komende twee weken krijgt de staalgigant uit IJmuiden echter schone reclame als duizenden mensen overal ter wereld via internet het toernooi volgen. Schaken is, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Formule 1 van Zandvoort, die andere Noord-Hollandse badplaats, een nauwelijks vervuilende sport. De CO2-uitstoot van het toernooi wordt zelfs minder doordat er geen publiek en amateurs zijn.
Door covid profiteert een vervuilend bedrijf extra van een schoon sportevenement, maar heeft de door de vervuiling getroffen plaatselijke bevolking minder profijt van datzelfde schone sportevenement. Hier wringt de schoen natuurlijk wel.
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
01-2 Zwart speelt en wint
Oplossing van vorige week
01-1 Wit geeft mat in twee zetten
1.Pf3 Txf3 (1...Lxf3 2.Th8 mat)
2.Ta8 mat
KNSB 2.0
- Geschreven door: rQ
Wat kun je in de stille dagen vòòr TaTaSteel beter doen dan het Meerjarenbeleidsplan 2022-2025 van de Koninklijke Nederlandse Schaakbond lezen? Je moet je immers voorbereiden op de dingen die komen gaan.
Op deze plaats heb ik de vergrijzing van onze schaakclub al eens aan de orde gesteld. De landelijke situatie is niet beter. In de Inleiding van het Meerjarenbeleidsplan (MJBP) wordt ‘een scherp contrast’ geschetst tussen enerzijds een al vele jaren (licht) teruglopend ledental, en anderzijds een grotere populariteit dan ooit tevoren. Dat laatste zou blijken uit het feit dat ‘alle schaakborden waren uitverkocht’ en uit de exponentiële stijging van het aantal online schakers. ‘Het is daarom voor ons als KNSB noodzakelijk om snel te handelen en mee te gaan met de tijd.’
Klare taal. Hoe willen ze dat aanpakken?
Om te beginnen wordt de KNSB in het MJBP neergezet als een ambitieuze bond met een missie: ‘Wij willen dat iedereen in Nederland onze schaakpassie deelt’. Sommige missies zijn tot mislukken gedoemd en deze is daar hopelijk één van. Je moet er niet aan denken dat iedereen in Nederland net zo aan schaken verslingerd raakt als wij. In zo’n land valt niet te leven. Als tegenwicht wordt de nuttige rol van het schaken in de maatschappij nog eens uiteen gezet: persoonlijke ontwikkeling en geestelijke gezondheid (onder verwijzing naar de onvermijdelijke professor Scherder), verbinding, brug in diversiteit en inclusiviteit. Indrukwekkend, maar welke sportbond of culturele vereniging vindt dat niet van zichzelf?
Het MJBP bevat veel mooie woorden en zinnen. Zo wil het de externe communicatie verbeteren door meer en gerichte externe (online) marketing en communicatie, en ‘ons merk’ versterken door juiste ambassadeurs te benoemen. Helemaal mee eens. Er staan er in het stuk gelukkig ook concrete plannen.
Er komt, na gemor van de leden, een nieuw bondsblad als opvolger van het pas opgeheven Schaakmagazine, een Fysiek schaakmagazine 2.0. De leden krijgen het gratis en anderen kunnen het in de winkel kopen. Sensationeel is dat het pand in Haarlem wordt verkocht. Daarmee komt een jarenlange discussie tot een eind. Er wordt een plan gemaakt om de opbrengst duurzaam in te zetten voor vernieuwing, dus potverteren is er niet bij!
Het lidmaatschapsmodel wordt geherdefinieerd. Helaas geen nieuwe lidmaatschapsvormen (zoals een recreatielidmaatschap) om aan de diversiteit in de vraag te voldoen, maar door samenwerking met andere organisaties moet de opbrengst van het lidmaatschap worden ‘verbreed’, onder andere door kortingen op schaakmateriaal. Als iets oude wijn in nieuwe zakken is, dan is het dit plan wel.
Het meest controversieel is het voornemen om de bondsraad, het hoogste orgaan van de KNSB, geleidelijk te vervangen door een ledenraad. Deze moet een betere 'afspiegeling van het schaaklandschap' geven. Aan de getrapte vertegenwoordiging (vereniging - regionale bond - bondsraad) komt dan een einde. De regionale bonden, die autonoom zijn, verliezen niet alleen hun recht om leden van de bondsraad te benoemen, maar zij krijgen ook meer uitvoerende taken en mogen minder beleid maken. Het sluitstuk van deze centraliserende herstructurering is de Vereniging 2.0. Het belangrijkste kenmerk van de Vereniging 2.0 is dat er veel vrijwilligers in actief zijn zodat veel activiteiten kunnen worden ontplooid waardoor veel ongeorganiseerde schakers (‘YouTube schakers’) alsnog lid worden. Om beter te kunnen aansluiten op de vraag moet het aanbod ‘breder, sneller en hipper’ worden.
Het is goed dat de KNSB plannen maakt om de toekomst van het schaken in Nederland zeker te stellen. In het nieuwe MJBP staan echter te veel mooie woorden en te weinig nieuwe, creatieve ideeën. Het is topdown gedacht. Om toekomstbestendig te worden, zou de KNSB zich meer moeten baseren op de wensen en verwachtingen van jonge schakers en toekomstige leden. Geef hun een stem in de vormgeving van de schaakbond van de toekomst. Laat hen schaakclubs inrichten volgens hun wensen en inzichten. Dan ontstaat misschien de zo hoognodige KNSB 2.0.
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
De eerste van janua
ri: een kruispunt van wegen
01-1 Wit geeft mat in twee zetten
Oplossing van de vorige week
12-5 Wat is de winnende zet
voor wit?
1.Ph7 (Wint de kwaliteit. 1.Txh5 leidt tot niets.) 1...Dg7 (1...Kxh7 2.Dxh5+ en mat op de volgende zet.) 2.Pxf8 en wint met een kwaliteit meer.
Nodirbek
- Geschreven door: rQ
Nog juist voordat het jaar 2021 ten einde loopt, heeft zich een nieuwe ster aan het schaakfirmament aangediend: Nodirbek Abdusattorov. Een heel prettig timing voor de eindejaarskoffiedikkijkers die vreselijk te kijk staan als in januari een hen onbekend maar veelbelovend talent voor het eerst in de schijnwerpers treedt.
Columnisten moeten in de laatste column van het jaar terugblikken en vooruitkijken. Dat hoort erbij, het is je plicht, of je het leuk vindt of niet. Geen gezeur over een dikke teen of een zere duim. De lezers verwachten iets van jou dat uitsteekt boven het gezalf en gezever in de kersttoespraak van de koning of de nieuwjaarsrede van de minister-president.
Dus …
Hoe we de klimaatcrisis en de daarmee samenhangende corona- en energiecrisis moeten oplossen, weet ik niet. Wat we kunnen doen om de oplopende spanningen in de wereld te verminderen, is mij onbekend. Of er een remedie is tegen de verloedering en desintegratie van Nederland (en de rest van Europa, het Westen, de wereld) kun je beter aan iemand anders vragen. Hoe groot de kans is dat de aarde, of tenminste de mensheid, binnen een eeuw vergaat, valt buiten mijn voorstellingsvermogen. Daarvoor moet je bij andere columnisten zijn, er zijn er genoeg die deze problemen dagelijks analyseren en oplossingen aandragen.
Het zou flauw zijn te zeggen dat de problemen minder ernstig zouden zijn als meer mensen gingen schaken. Natuurlijk, het idee van de homo ludens (Huizinga, 1938) is aantrekkelijk. Mao Zedong is ooit een pingpongdiplomatie begonnen om de verhoudingen met de Verenigde Staten te verbeteren en hoewel Kissinger daarop is ingegaan, is deze vorm van politiek bedrijven nooit echt van de grond gekomen. Huizinga constateerde zelf de 'verernstiging' van het spel al en hij waarschuwde voor het verdwijnen ervan doordat steeds vaker om geldelijk gewin werd gespeeld.
Onze crises zijn immens en met schaken kom je er niet uit. Ik zie geen licht aan het eind van de tunnel en ik kan u geen stip op de horizon aanbieden. Veel meer dan u het allerbeste voor het nieuwe jaar toewensen kan ik niet doen.
Of toch misschien …
Nodirbek Abdusattorov is wereldkampioen rapidschaken 2021 geworden. Hij versloeg Ian Nepomniachtchi in de tiebreak nadat hij ook al van Magnus Carlsen en Fabiano Caruana had gewonnen. Eerder dit jaar schakelde hij Anish Giri uit in de FIDE World Cup. Nodirbek komt uit Oezbekistan dat ook het geboorteland is van een andere wereldkampioen schaken, Rustam Kasimdzjanov. Hij is 17 jaar, een jaar jonger dan Alireza Firouzja. Voeg daar Andrej Esipenko (19 jaar), nummer drie van het TataSteeltoernooi 2021, en Rameshbabu Praggnanandhaa (16 jaar) aan toe en je hebt een goed beeld van de schakers die over een paar jaar de dienst uitmaken. Zij spelen een zware computerstijl. Alle verbeelding is uit hun spel verdwenen.
Als schaken een allegorie van het werkelijke leven is, dan mogen we verwachten dat de millennials een computergestuurde, technocratische oplossing voor de grote crises van vandaag vinden. De aarde en de mensheid worden gered, maar van wat wij leuk vinden in het leven blijft weinig over.
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
De laatste van het jaar, een klapper.
12-5 Wat is de winnende zet voor wit?
Oplossing van de vorige week
12-4 Zwart aan zet wint, hoe?
1...Kh7
De koningsmars Kg8–g4 en na hxg2 Kh3 met mat is winnend.
2.Le1
2.Td1 hxg2 mat; 2.Ld2 helpt ook niet: 2...Lxd2 3.Tf1 (3.Td1 hxg2+ 4.Kg1 Le3 mat) 3...Le3 (3...Lxg2+ is ook winnend) 4.Tg1 Kh6 enz.
2...Kh6 3.Lg3 Kh5 4.Le1 Kg4 5.b5 hxg2+ 6.Txg2+ Kh3 7.-- Lxg2 mat