rQ
Artikelen van Ruurd
Oorlog
- Geschreven door: rQ
Wat vrijwel niemand een paar dagen geleden had verwacht, is gebeurd. Rusland is Oekraïne binnengevallen en heeft de aanval ingezet op Kiev. Waarschijnlijk zijn ze uit op de vervanging van de zittende Oekraïense regering door een Russisch gezind regiem. Waarnemers en deskundigen, die nu bij bosjes op tv verschijnen, vrezen dat na Oekraïne andere landen aan de beurt zijn, zoals Georgië en Moldavië. Poetin heeft gewaarschuwd voor de inzet van “wapens en geweld dat de wereld nog niet eerder heeft gezien”, wat wordt opgevat als een dreigement om kernwapens te gebruiken. De tijd voor discussies over de achtergronden van het conflict is voorbij. De geschiedenis van Oekraïne, de expansie van de Navo, Westerse en Russische economische en geopolitieke belangen, extreem-rechtse, nationalistische en fascistische groepen (Pravy sector) in Oekraïne, de oorlog in de Donetsbekken - het speelt allemaal een belangrijke rol, maar het valt op dit moment in het niet bij de levensgevaarlijke en vernietigende agressie van Rusland. Oorlog is altijd verwerpelijk. Het leidt tot een massaal verlies aan mensenlevens, tot stromen vluchtelingen die huis en haard hebben verloren en tot een toename van de spanning en vijandigheden in de wereld die nog vele jaren kunnen blijven bestaan.
Westerse regeringen en de EU hebben economische en financiële sancties afgekondigd die Rusland hard moeten treffen. Ook de sportwereld laat zich niet onberoerd. De UEFA heeft de finale van de Champions League verplaatst van Sint Petersburg naar Parijs en de Formule 1-race in Sotsji gaat in september niet door. Manchester United heeft zijn sponsorcontract met Aeroflot opgezegd, Schalke deed hetzelfde met Gazprom. De Wereldschaakbond FIDE heeft besloten de Schaakolympiade en het FIDE-congres die in juli en augustus in Moskou op de kalender stonden, niet door te laten gaan. Er wordt gezocht naar een ander land dat het evenement wil organiseren.
De Russische schakers zijn verdeeld. Anatoly Karpov, die Poetin in 2014 al heeft gesteund bij de annexatie van de Krim, heeft deze week als Duma-lid de erkenning van de volksrepublieken Donetsk en Luhansk goedgekeurd. Hij is prompt persoonlijk getroffen door EU-sancties. Garry Kasparov heeft scherp stelling genomen tegen Poetin en heeft West-Europese landen verweten door hun gasimporten uit Rusland deze oorlog financieel mogelijk te hebben gemaakt.
Van de actieve spelers heeft Sergey Karjakin verkondigd dat het Ruslands heilige plicht was de Oekraïense bevolking te beschermen tegen geweld. Karjakin is geboren in de Donetsk-regio. In 2009, op 19-jarige leeftijd, is hij met zijn Russisch gezinde ouders verhuisd van de Krim naar Moskou en is Rus geworden. Dat was beter voor zijn schaakcarrière. Over bedreigingen met etnisch geweld heb ik niets kunnen vinden. In 2014 heeft Karjakin, evenals Karpov, de inname van de Krim verdedigd.
Andere Russische schakers hebben zich gedistantieerd van de inval in Oekraïne. Ian Nepomniachtchi was duidelijk: Dit was de zwartste Black Thursday die de wereld ooit heeft meegemaakt. Andrey Esipenko schreef in een tweet dat hij steeds had gehoopt op een vreedzame oplossing en dat hij de dag dat de oorlog begon als de droevigste uit zijn leven beschouwde.
In juni begint in Madrid het Kandidatentoernooi. Nepomniachtchi en Karjakin hebben zich beiden geplaatst. Esipenko maakt nog een kans op plaatsing. Ik denk niet dat de relaties tussen de deelnemers ernstig verstoord zijn door hun stellingname in de oorlog. Wel ben ik benieuwd of Karjakin door de organisatoren, al dan niet op instigatie van hogerhand, als straf voor zijn steun aan Poetin van deelname wordt uitgesloten.
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
02-
4 Wit geeft mat in 2 zetten
Oplossing vorige week
02-3 Met welke elegante combinatie
komt wit een kwaliteit voor?
1.Dxg8 Txg8 2.Pf6+ Ke7
3.Pxg8+ Ke8 4.Pf6+ Ke75.Pxd7
1922
- Geschreven door: rQ
Gisteren zou mijn vader 100 jaar zijn geworden. Hij werd in 1922 geboren in het Friese Surhuisterveen als oudste zoon van een onderwijzer. Het is niet uitgesloten dat mijn pake kon schaken, maar in het algemeen gesproken waren Surhuisterveen en de armoedige streek daaromheen geen vruchtbare bodem om een schaakcarrière te beginnen. Ik heb eens gelezen dat in 1922 de Drachtster Schaakclub is opgericht, maar in het boek Friese Schaakkoningen van Haije Kramer, dat 800 jaren schaak in Friesland beschrijft, wordt zo’n heugelijke gebeurtenis niet vermeld. Van alle personen die in dat boek worden genoemd, komt er niet één uit Surhuisterveen. In deze oosthoek van Friesland hield men niet van koningen, daar werd niet geschaakt.
Tien dagen voor de geboorte van mijn vader kwam in het Sovjet-Russische Kaluga, zo’n 150 km ten zuidoosten van Moskou, Yuri Averbach ter wereld. Nu, op z’n 100e, heeft hij een glanzende schaakcarrière achter de rug. Hij werd kampioen van de Sovjet-Unie, deed mee aan het Kandidatentoernooi van 1953 in Zürich en was één van de grootste eindspelkenners van zijn tijd. Ook op bestuurlijk vlak heeft hij zich geroerd. Van 1973 tot 1978 was hij president van de Schaakbond van de Sovjet Unie, zonder dat hij door de schakers gehaat werd. Op oudere leeftijd hield hij zich bezig met de geschiedenis van het schaakspel.
Als schaker heeft Yuri Averbach het verder geschopt dan pa Kunnen. Kaluga was een betere omgeving voor een schaakmeester in wording dan Surhuisterveen. De plaats werd bezocht door reizigers, vluchtelingen en bannelingen uit omringende landen. Averbach zelf had Duitse wortels. De invloed van al die mensen van buiten heeft gezorgd voor culturele bloei. Bekende Russen die in Kaluga zijn geboren zijn o.a. Konstantin Tsiolkovsky (1857-1937), een van de eerste ruimtevaart- en raketonderzoekers, de wiskundige Pafnuty Chebyshev (1821-1894), de Russisch-Amerikaanse componist Alexander Gretchaninov (1864-1956), de kosmonaut Pavel Popovich (1930-2009), de generaal en duma-lid Georgy Zhukov (1896-1974), en vele sporters. Dit was niet de top van de Russische en Sovjet-elite, maar toch steekt Surhuisterveen daar met Haye Frankes, ‘lange Haye mei de aap’, Ds. Dirk Pekelharing, Siebe 'Snor' Veenstra, handelaar in lompen en metalen, en Ds. Johannes Antonie Visscher, dominee op de arme Friese heide, schril tegen af, hoewel natuurlijk de betekenis van CDA-Eerste en Tweede Kamerlid, staatssecretaris en voorzitter van de KNWU Joop Atsma (1956), bas-bariton Henk Smit (1930-2010), pop-muzikant Meindert Talsma (1968) en TV-presentator van de EO Herman Wegter (1978) zeker niet onderschat mag worden.
De verschillen lijken groot, maar voor mij persoonlijk waren ze dat niet. Mijn vader heeft mij schaken geleerd. Na een jaar “natuurschaken” kreeg ik van hem mijn eerste schaakboek, Inleiding tot het schaakspel van dr. M. Euwe. Averbach heeft mij via zijn boekje Wat iedere schaker van het eindspel moet weten wegwijs gemaakt in het eindspel. Later heb ik veel geleerd van zijn twee delen Turmendspiele.
1922 is een bepalend jaar geweest voor mijn schaakontwikkeling.
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
02-3 Met welke elegante combinatie komt wit een kwaliteit voor?
Oplossing van de vorige week
02-2 Wat is de winnende zet van wit?
1.De4 Zwart heeft geen goede verdediging tegen 2.Dh7 mat. (Carlsen-Grischuk, Stavanger 2019)
Alexei
- Geschreven door: rQ
Het was triest om te zien: het hulpeloze gestuntel van Alexei Shirov in de eerste ronde van de FIDE Grand Prix Series 2022. Wat is er over van het vlammende aanvalsspel van de Lets-Spaanse grootmeester die een tijdlang werd gezien als de opvolger van de grote Michael Tal?
Omstreeks de eeuwwisseling was Shirov een van de sterkste spelers ter wereld. Zijn loopbaan wordt echter overschaduwd door een groot onrecht. In 1998 won hij het kandidatentoernooi van de PCA door Vladimir Kramnik in een match te verslaan. Hij verwierf daarmee het recht op een match om het wereldkampioenschap tegen Garry Kasparov. Die match werd door het kamp-Kasparov echter afgezegd, omdat de sponsors niet geïnteresseerd zouden zijn. Twee jaar later speelde Kramnik tegen Kasparov en won de wereldtitel. Een kandidatentoernooi was er niet geweest. Blijkbaar was dit de match die de sponsors wilden.
Het niet doorgaan van de match tegen Kasparov kostte Shirov veel geld. Vanzelfsprekend werd het totale prijzengeld van twee miljoen dollar niet uitgekeerd, maar ook de afgesproken afkoopsom van $ 200.000 werd hem onthouden. Shirov had het geld echter hard nodig om de secondanten die hem hadden geholpen bij de voorbereiding op de match te betalen. Toen hij eindelijk weer thuiskwam was hij niet alleen bijna failliet, maar bleek tot overmaat van ramp zijn vrouw met hun vierjarige dochtertje te zijn vertrokken.
Velen zouden na zo’n drama geen stuk meer kunnen verzetten, maar Shirov, hij ploeterde voort. Ondanks verschillende mooie successen bleef het wereldkampioenschap voor hem onbereikbaar. Nu, in 2022, probeert hij het nog een keer. Hij doet mee aan de FIDE Grand Prix, een serie van drie knock-outtoernooien, waarvan het eerste in Berlijn wordt gehouden. In deze toernooien spelen 16 schakers in vier groepjes van vier een dubbelrondige competitie, waarna de winnaars halve finales en een finale spelen. Na het derde toernooi wordt de eindstand opgemaakt en de twee hoogst geëindigden plaatsen zich voor het kandidatentoernooi dat deze zomer in Madrid wordt gehouden en waarvan de winnaar wereldkampioen Magnus Carlsen mag uitdagen. Aan het kandidaten-toernooi doen acht spelers mee. Zes hebben zich al geplaatst: Nepomniachtchi als verliezend uitdager in de laatste WK-cyclus, Firouzja, Duda, Karjakin, Caruana en Radjabov. Een groot aantal topspelers zit op het vinkentouw voor de laatste twee plaatsen, o.a. Anish Giri.
Shirov is nu 49 jaar en 10 jaar ouder dan Aronian, de één na oudste deelnemer in Berlijn. Hij zal niet de illusie hebben gehad dat hij het toernooi kon winnen, maar dat hij met 1½ uit 6 laatste in zijn groep zou worden, moet een deceptie zijn geweest. De Jonge Shirov zien we niet meer terug. Gelukkig heeft hij zijn mooiste partijen en beste eindspelen gebundeld in Fire on Board. Dat is een van de opwindendste partijenverzamelingen die ik ken.
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
Verborgen eenvoud.
02-2 Wat is de winnende zet van wit?
Oplossing vorige week
02-1
Zwart geeft mat in 3 zetten
1...Th1† 2.Kxh1 Dh5†
3.Kg1 Dh2 mat
Mantelzorger
- Geschreven door: rQ
U leest een geschrift van een mantelzorger. Mijn beminde Dame is gevallen, heeft een dubbele schaambeenfractuur opgelopen en is voorlopig niet of nauwelijks mobiel. De liefde gaat voor alles en dus is het schaken flink gedaald in de hiërarchie van leuke en minder leuke activiteiten. Geen interne competitie van Schaakclub Roden, geen interne competitie van Groninger Combinatie, geen NOSBO-beker, geen KNSB-competitie. Alle aandacht gaat uit naar de wereld tussen keuken en postoel, tussen pyjama en kleren. Een behoorlijke schaakpartij zit er de komende maanden niet in. Het denkraam is ook niet meer op schaken ingesteld. Er zouden teveel stukken vallen, niet alleen de geliefde Dame.
Zo moeilijk het is goede schaakzetten te bedenken, zo gemakkelijk is het na te denken over de dingen die voorbijgaan. Zal Magnus Carlsen echt zijn wereldtitel opgeven als Alireza Firouzja het kandidatentoernooi niet wint? Staat de generatie van Karjakin, Carlsen, Caruana en Giri op het punt te worden voorbijgestreefd door de generatie van Firouzja, Abdusattorov, Esipenko en Gukesh D? Leeft de NOSBO nog? Zal Schaakclub Roden over 10 jaar haar 70-jarige jubileum vieren? Wie houdt Tom Visser van het kampioenschap af?
Waar gedacht wordt, kan worden geschreven. U begrijpt het goed: al mantelzorgend schrijf ik voort. Deze column is nog niet afgelopen!
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
02-1
Zwart geeft mat in 3 zetten
Opgave vorige week
01-4
Hoe wint wit?
1.Dxf7+ Kxf7 2.Ld5+ Kf8
3.Phxg6+ hxg6 4.Pxg6 mat
AZ-stijl
- Geschreven door: rQ
Alle ogen in de schaakwereld zijn in januari gericht op Wijk aan Zee, ook de ogen van de schaakcolumnisten van de landelijke pers. Afgaande op hun stukjes was het hoogtepunt van de eerste toernooiweek de partij tussen Magnus Carlsen en Jorden van Foreest.
De partij Carlsen - Van Foreest werd na een enerverende strijd remise. Volgens de analyses van de stuurlui aan wal had Carlsen kunnen winnen, maar dat wisten zij alleen doordat ze de partij met een computer hadden gevolgd. Sommige commentatoren, o.a. Hans Ree in de NRC, hebben ook gewezen op de invloed van Alpha Zero, het nieuwste schaakprogramma dat zichzelf heeft leren schaken en dus niet denkt als een mens. Tijdens de WK-match tussen Carlsen en Ian Nepomniachtchi hebben Jorden en Daniil Dubov, secondanten van Carlsen, veel gewerkt met Alpha Zero en daardoor zouden zij, als mensen, hebben leren schaken als het programma. Is er een nieuwe schaakstijl ontstaan?
Theoretisch zou dat goed kunnen. De stijl van Kasparov, Timman en veel van hun generatiegenoten heb ik ooit superdynamisch genoemd. Tal was een voorloper. In deze stijl was het stukkenspel in vergelijking tot de voorgaande stijl zeer belangrijk. Het begrippenpaar structuur en activiteit deed zijn intrede. Nooit zal ik vergeten hoe tijdens een toernooi in Hilversum een Russische grootmeester bij elke zet die hij in de post mortem deed, met luide keel Sjtrrructure! of Actiiiviity! riep. Dat was een leerzame ervaring. De structuur (pionnenstelling) mocht niet verzwakt zijn, maar stond ook in dienst van de activiteit van de stukken die zo groot mogelijk moest zijn. Concrete analyse was belangrijk; men kon niet langer vertrouwen op de juiste toepassing van de algemene, op Steinitz teruggaande regels van het positiespel. De Britse theoreticus John Watson spreekt over rule independence. De Nederlandse schaakboekenschrijver Willy Hendriks denkt dat het gaat om patroonherkenning. Door het gebruik van schaakcomputers, vooral Alpha Zero, zou de manier van schaken in een nieuwe fase zijn gekomen. Zonder dat de algemene regels onjuist zijn geworden of bekende stellingspatronen hun waarde hebben verloren, zou de benodigde rekenkracht zijn toegenomen. Concrete analyse is nog belangrijker geworden.
Dat is allemaal theorie. Zorgvuldige analyse van partijen en verhalen van spelers over hun partijen moet uitwijzen in hoeverre dit waar is. Er zijn wel aanwijzingen. De inmiddels algemeen bekende vroegtijdige opmars van de h-pion is daar één van. Een andere aanwijzing is de uitspraak van Anish Giri dat hij planmatiger speelt dan Jorden van Foreest. Jorden zou vooral op korte termijn denken. En Jorden verzuchtte na zijn remise tegen Carlsen inderdaad dat hij hoofdpijn had gekregen van het vele rekenen.
Gisteren heeft Jorden schitterend gewonnen van Anish. ook hiervoor was weer heel veel rekenwerk nodig. Het “stijlkundige onderzoek” zou met deze partij kunnen beginnen.
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
01-4 Rekenkracht of patroonherkenning?
Hoe wint wit?
Oplossing vorige week
01-3 Wat is de snelste winstweg voor wit?
1.Dxh7+ Kxh7 2.Th4+ Kg8 3.Lf6 Le4+ (Zwart kan nog een paar schaakjes geven, maar het mat door Th8 is niet meer te voorkomen.) 4.Ka1 enz.