rQ

Geschreven door: rQ

Gepubliceerd: 07 mei 2022

In Wageningen wordt op 5 mei traditioneel het Bevrijdingsschaaktoernooi gehouden. Het toernooi beleefde dit jaar zijn 72e editie en is daarmee een van de oudste eendagstoernooien in Nederland. De traditie is in 1948 begonnen. Alleen in de coronajaren 2020 en 2021 is het toernooi niet doorgegaan.
Waarom zou je ter gelegenheid van de Bevrijding een schaaktoernooi te organiseren? Waarom ernstig zijn en niet gewoon dansen en zingen, zoals iedereen doet? Het Bevrijdingsschaaktoernooi in Wageningen is een monument, een blijvende herinnering aan de Duitse capitulatie op 5 mei 1945 in hotel De Wereld. En door de capitulatie te herdenken, wordt ook de gedachte aan de jaren van bezetting en onderdrukking levend gehouden en worden de slachtoffers van het nazisme geëerd.
Zelf kon de Nederlandse schaakwereld niet echt zeggen dat zij bevrijd was van de tiran. Hoewel de Duitsers een “gevolmachtigde” aan het hoofd van de NSB (“Neschabo”) hadden gezet, bleef het Dagelijks Bestuur in feite de touwtjes in handen houden. Gedurende de oorlog is er in Nederland gewoon doorgeschaakt. In het seizoen 1943-44 werd de clubcompetitie nog gedeeltelijk afgewerkt. Het Hoogoventoernooi is alleen in 1945 niet doorgegaan. Schaken bood de mensen afleiding en ontspanning in een moeilijke tijd. Dat gold ook voor onderduikers. “Het schaken achter zwart papier is door tal van schakers voortgezet; door niet weinigen zelfs in den vreeselijken tijd, toen Seyss-Inquart een deel van Nederland uithongerde …”, aldus L.G. Eggink in het in 1947 uitgegeven gedenkboek Partij verloren…. Zelfs in kamp Westerbork werd in 1942-1943 door gedetineerden een schaakcompetitie gespeeld.
Schaken bood troost en afleiding, maar dat neemt niet weg dat talrijke schakers in de oorlog zijn omgekomen. Partij verloren… was bedoeld om hen te herdenken. Een inventarisatie van omgekomen schakers leverde 235 namen op. De inventarisatie was onvolledig, zo merken de samenstellers van het boek op. Poppe Dijkhuis stelt in zijn artikelenserie De schaakwereld in de jaren ’40-’45 dat het boek te vroeg is verschenen en dat de voortvarende aanpak ten koste is gegaan van de zorgvuldigheid. Dijkhuis noemt een officiële opgave van 250 slachtoffers. Van hen waren 135 joods en 70 hadden illegaal werk verricht. Het Amsterdamse VAS werd van alle schaakverenigingen het hardst getroffen. Van de 50 joodse leden zijn er 35 omgebracht.
Bevrijdingsdag vond dit jaar plaats in oorlogstijd. Ongetwijfeld zijn er onder de slachtoffers van het oorlogsgeweld in Oekraïne veel schakers, maar veel anderen zijn het land ontvlucht. Duizenden Oekraïners zijn naar Nederland gekomen. Zoals Schaakclub Roden zich in het begin van deze eeuw heeft opengesteld voor bewoners van het toenmalige AZC, heeft zij nu contacten gelegd met Oekraïense vluchtelingen om deze die via het schaken wegwijs te maken in de Nederlandse samenleving. Het moet voor deze mensen erg verwarrend zijn geweest als vluchteling voor oorlogsgeweld een bevrijdingsfeest mee te maken. Wellicht vergroot het de hoop op een betere toekomst en komt er binnen afzienbare tijd een bevrijdingsschaaktoernooi in Kyiv.

Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.

05-1 Hoe wint zwart aan zet?

Oplossing vorige week

04-5 Wit aan zet wint. Hoe?

1.Te5 Dd7 2.Txe8+ Dxe8 3.d7 Dxd7 4.Db8+ Kh7 5.Dh8+ Pxh8 6.Tg7 mat

Geschreven door: rQ

Gepubliceerd: 29 april 2022

In Noorwegen is donderdag het toernooi om de Oslo Escort Cup geëindigd.
“Hè, wat een rare naam” dacht ik, “een mooi onderwerp voor een rQ”. Direct borrelden flauwe grappen, historische feitjes (hoe Pillsbury syfilis opliep) en semi-serieuze beschouwingen op in mijn hoofd, totdat ik de geruchtmakende ontboezemingen van de altijd op effectbejag azende Johan Derksen hoorde. Vijftig jaar geleden. In Veendam. Voetballers op stap in de avond na de wedstrijd, een stomdronken, bewusteloze vrouw en een hele grote kaars. Een jeugdzonde. Het duurde maar kort voordat een effect merkbaar werd. De hele spraakmakende gemeente op radio en teevee liet haar verontwaardiging horen. “Normloos”. “Kwetsend”. “Denigrerend”. “Seksueel grensoverschrijdend”. “Vieze, oude, blanke man”. Iemand verlangde maatregelen. Iemand eiste excuses. Justitie bekijkt de zaak. Derksen exit, een effect dat hij niet had voorzien.
Ook de schaakwereld ontkomt niet aan ongeoorloofd seksueel gedrag. Tijdens een toernooi vorige maand in Reykjavik werd Tallulah Roberts (op internet ook bekend onder de naam lularobs) lastig gevallen door manlijke deelnemers. Schaakjournalist Jamaal S. Abdul-Alim noemde nog een aantal andere voorbeelden. Het is Me Too tijd en je moet erg oppassen met flauwe grappen, historische feitjes en semi-serieuze verhalen. Voor je het weet ben je grensoverschrijdend bezig en rolt je kop.
Gelukkig zag ik op tijd dat het niet de Oslo Escort Cup, maar de Oslo Esport Cup was. Esport staat voor Electronic Sport, net zoals bij email en ebike. Het toernooi om de Oslo Esport Cup was onderdeel van de online Meltwater Champions Chess Tour 2022. Er was iets heel vreemds aan dit toernooi. De deelnemers zaten namelijk in een futuristisch ingerichte ruimte in Oslo naast elkaar online tegen elkaar te schaken. De organisatoren vonden het om commerciële redenen interessanter de deelnemers in één speelzaal te laten zien dan thuis in de huiskamer met een bloemetje naast het scherm. Maar het klopt niet. Op deze manier haal je het fundament onder het onlineschaken vandaan.
De schakers kunnen met deze toernooiencyclus veel geld verdienen. Het totale prijzenfonds voor de Meltwater Tour bedraagt $1,6 miljoen; in Oslo zit er $210.000 in de pot. De deelnemers ontvangen $2.500 voor elk punt dat zij scoren. Elke speler speelt één match van vier rapidpartijen tegen elke andere deelnemer. Winst levert 3 punten op. Als de match gelijk eindigt volgt een tiebreak met blitzpartijen. De winnaar krijgt dan 2 punten en de verliezer 1 punt.
Nederland was het enige land met twee deelnemers. Jorden van Foreest won de onderlinge match tegen Anish Giri en eindigde boven hem. Komt er langzamerhand een wisseling van de wacht aan de Nederlandse schaaktop in zicht?
Na drie ronden ging Praggnanandhaa aan kop, maar toen werd hij met 3-0 ingemaakt door Carlsen en stonden zij gelijk. In de vijfde ronde ging de wereldkampioen de boot in tegen Jorden en won Pragg, maar in de zesde ronde verloor het Indiase talent van Duda en stond het weer gelijk. De zevende ronde gaf een zelden vertoonde apotheose te zien. De klassementsleiders verloren beiden, Pragg van Giri en Carlsen van Mamedyarov. Zij werden gepasseerd door Liem en Duda die beiden wonnen. Liem had daarvoor tegen Jorden echter de tiebreak nodig, zodat hij slechts twee punten scoorde tegen Duda drie. Duda dus toernooiwinnaar.
Het was een spannend toernooi, spannender dan de Escort Cup zou zijn geweest. Dat laatste oordeel is natuurlijk een kwestie van smaak, mede ingegeven door overwegingen van politieke correctheid.

Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.

04-5 Wit aan zet wint. Hoe?

Oplossing vorige week

04-4 Wat is de snelste winstweg voor wit?

1.Tc8+ Dxc8 2.Dxg7+ Txg7 3.Txg7 mat

Geschreven door: rQ

Gepubliceerd: 22 april 2022

De paasvakantie is voorbij. In het verleden was dat een periode waarin meerdaagse jeugdtoernooien werden georganiseerd. Mooie evenementen. Je zat in een jeugdherberg en je moest slapen op grote zalen in stapelbedden. Zoals gebruikelijk in jeugdherbergen, werd er weinig geslapen. Sommigen schaakten gewoon door, anderen lagen te ouwehoeren en te ginnegappen. Meisjes waren er niet bij. Iemand las het verhaal van Godfried Boman over een schaakwedstrijd en de volgende passage is mij altijd bijgebleven:
Euwe zat op het podium een broodje te eten. Het is mij een raadsel waarom die man nu juist dáár zijn broodjes moet eten. Dit doet men óf thuis óf onderweg in de trein. Men is in schaakkringen dan ook algemeen van mening dat zijn vijf verloren partijen aan deze verderfelijke gewoonte zijn toe te schrijven. In het algemeen hebben meelspijzen een nadelige invloed op de denkkracht.
Waarom ik dit stukje nooit ben vergeten, is mij een raadsel. Een feit is dat ik nooit een broodje eet onder een partij.
Berucht is ook De Dolkstoot, de naam die de schaakwereld heeft gegeven aan de briljante partij van Bomans tegen Euwe. In de hoofdvariant van het Spaans kwam Euwe op de vijfde zet met het nieuwtje Ns9!, waarop Bomans na een ogenblik te hebben nagedacht antwoordde met G.B.r7!!! Euwe gaf op. Bomans’ commentaar: Een aardig voorbeeld hoe een partij niet lang behoeft te zijn om toch vol bekoring te zitten.
Ik kende Bomans’ werk al langer. Tijdens een spreekbeurt heb ik ooit het verhaal De Grootmeester uit de bundel Kopstukken voorgedragen. Een biezen herdersmat bedekte de vloer. Links, bij de krachtig ontwikkelde vleugel, stonden twee leunstoelen in een dreigend naar voren geschoven positie. Onder een glazen stolp stond de pion, die destijds, in het toernooi van Bagdad, de opmars der witte troepen had gestuit. Politiek, sociaal en cultureel stond ik mijlenver van Bomans af, maar in literaire zin heeft hij mij wel beïnvloed.
De paasvakantie is vervangen door de meivakantie, jeugdherbergen bestaan niet meer, maar jeugdschaaktoernooien worden gelukkig nog steeds gehouden. Het belangrijkste is altijd het Nederlands jeugdkampioenschap. Het NJSK begint dit jaar op 1 mei in Almelo. Aan dit toernooi kunnen jeugdspelers t/m 18 jaar meedoen. Ooit was de maximumleeftijd 20 jaar, maar veel sterke spelers tussen 18 en 20 jaar zijn al grootmeester en worden zelfs Nederlands kampioen. 
Wie gaat Jonas Hilverda opvolgen als jeugdkampioen van Nederland? Machteld van Foreest doet mee aan groep A waarin om de titel wordt gestreden. De grote favoriet is echter een ander meisje, Eline Roebers. Loek van der Hagen is een van de kanshebbers in groep B. Hij is als tweede geplaatst. Andere deelnemers uit de NOSBO zijn Berend Visser (Groningen, groep A), Sander Wage (Scheemda, B), Léon Niemeijer (Assen, B), Jaël Wierenga (Assen, B), Sono Folkers (Groningen, C), Serana Tunyluhulima (Assen, C meisjes) en Carlijn Hagen (Schiermonnikoog, C meisjes). Opvallend is het relatief grote aantal Assenaren. Drentse schaakmetropolen als Emmen en Hoogeveen hebben geen jeugdspelers afgevaardigd. Roden evenmin. Als dit, bijvoorbeeld op de volgende ALV, tot doelstelling zou worden verheven, kunnen anderen, met meer verstand van zaken dan ik, vertellen hoe het voortraject eruit moet zien. Ik ben ervan overtuigd dat jeugdherbergen en verhaaltjes van Godfried Bomans daar geen plaats meer in hebben.

Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.

 04-4 Wit aan zet. Wat is de snelste weg naar winst?

Oplossing van de vorige week

04-3 Wat is de winnende zet van wit?
1.Dd8. Zwart kan de dreigingen 2.Tf8† Kg6/e6 3.Txf5 en 2.Dxc8, beide met materiaalwinst, niet tegelijk verhinderen.

Geschreven door: rQ

Gepubliceerd: 16 april 2022

Wesley So heeft de finale van de FIDE Grand Prix gewonnen van Hikaru Nakamura. Na de twee klassieke partijen was de stand gelijk, zodat de tiebreak de beslissing moest brengen. So won de tweede rapidpartij.
De klassieke partijen van deze match hebben hier en daar wat stof doen opwaaien. De eerste partij duurde 30 zetten waarvan 27 theorie waren. In de tweede partij brachten de spelers een bekende 14 zetten lange remisevariant uit de Berlijnse verdediging op het bord. In totaal hebben zij zelf dus hooguit drie zetten bedacht. Op www.Chess.com vroeg Roaring Pawn zich af of dit niet een duidelijk teken was dat het moderne professionele schaken met zijn ridicule, krankzinnige, computerondersteunde openingsvoorbereiding terminaal ziek is.
Het is vaker gezegd: niet de beste speler, maar de speler met de beste computer gaat winnen. Als dat zo is, zou het schaken zich bevinden in wat ik in mijn boek Schaken in Stijl “hypersportificatie” heb genoemd. Even een kort stukje theorie: Sportificatie is het maatschappelijke proces waarin spel en sport zich aanpassen aan veranderingen in hun omgeving door gebruik te maken van nieuwe kennis en hulpmiddelen op onder andere medisch, technisch en economisch gebied. Slaagt een sport er onvoldoende in zich aan te passen, dan kan desportificatie optreden: de activiteit houdt op sport te zijn en wordt spel of folklore. Een voorbeeld is het ooit zo populaire priksleeën, dat (in tegenstelling tot bobsleeën en skeleton) de technische en economische ontwikkeling niet heeft bijgehouden. Als echter buitensporig veel gebruik van externe hulpbronnen wordt gemaakt, kan de sportieve activiteit eveneens het karakter van sport verliezen. Dat heet hypersportificatie. Het bekendste voorbeeld is de Formule 1. Hier geven niet de kwaliteiten van de coureurs, maar die van de constructeurs en mecaniciens de doorslag.
Is in het schaken sprake van hypersportificatie? Krijgen wij hyperschaak?
Door computers te gebruiken, passen schakers zich aan bij veranderingen die plaats vinden in de omgeving waarin zij hun sport beoefenen. Bij de openingsvoorbereiding van de professionals zijn computers onmisbaar geworden. Ze nemen een deel van het denkwerk over. Het analyseren van stellingen en varianten gaat daardoor sneller, zodat in een beperkte tijd meer en diepgaandere analyses kunnen worden verricht. Bij het samenstellen van zijn secondantenteam zal een schaker ervoor zorgen dat genoeg ICT-kennis en computervaardigheid wordt aangetrokken. Doordat het professionele topschaken commerciëler is geworden (door het aanboren van nieuwe economische hulpmiddelen) is het financieel mogelijk de beste mensen in dienst te nemen.
Dat het schaken onder invloed van de technologie de laatste jaren is veranderd, is zonder meer waar. Maar de computers hebben de macht niet overgenomen. Het is normale sportificatie. Na de opening komen nog steeds het middenspel en het eindspel. Weliswaar is het eindspel anders geworden doordat er niet meer wordt afgebroken en er vaak weinig tijd is om een ingewikkeld eindspel uit te spelen. Dat geldt echter ook voor het middenspel. Toernooien en matches met klassiek tempo worden steeds vaker beslist in een tiebreak met versneld tempo. Dat geeft de spelers nieuwe strategische mogelijkheden doordat ze doelbewust kunnen proberen de tiebreak te bereiken. Ondanks al deze verandering geldt nog steeds dat de menselijk geest het opneemt tegen de geheimen die in een stelling verborgen zijn en zijn denkkracht meet met die van anderen. Schaken blijft schaken. Het is niet op sterven na dood en van hyperschaak is geen sprake.

Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.

04-3 Wat is de winnende zet van wit?

Oplossing van de vorige week

04-2 Hoe wint zwart?
1...Dxg3+ 2.Kxg3 gxf6.

Met een toren voor staat zwart gewonnen.