rQ
Artikelen van Ruurd
Een guilty pleasure
- Gegevens
- Geschreven door: rQ
Het is iets waar je liever niet teveel over praat: guilty pleasures. Iedereen heeft er wel eentje, maar je houdt het liever voor je, omdat je je er een beetje voor schaamt. Het zijn pleziertjes die niet passen bij wat in jouw leefomgeving als netjes, fatsoenlijk, of getuigend van goede smaak wordt beschouwd.
Het is me wel eens overkomen dat ik een schilderij, een foto of een beeldje, een afbeelding uit de Griekse mythologie zag dat ik mooi vond. Maar het was kitsch, dus ik hield mijn mond. Er is een tijd geweest dat je ’s avonds of ’s nachts op tv naar bokswedstrijden kon kijken. Dat was de tijd dat Mohammed Ali nog Cassius Clay heette. Boksen werd toen gerekend tot het cultuurgoed van het zich weldenkend wanende deel van de natie, hoewel toen ook al werd gefluisterd dat het eigenlijk gewoon prijsvechten was. Het middeleeuwse calcio dat tegenwoordig voor toeristen wordt opgevoerd op het plein voor de Santa Croce in Florence is uiteraard kitsch, dus ik heb de neiging onderdrukt om er eens te gaan kijken.
De ontvoering van Europa Calcio
Lieuwe had op de langste dag van het jaar een schaakavond georganiseerd. Midzomernacht Vrije Stijl Schaken. Hij was daartoe getriggerd, zoals hij zei, door mijn vorige rQ, waarin ik Freestyle Chess (FSC) kitsch had genoemd. Zou ik meedoen? Schaken is eigenlijk altijd leuk, dus de vraag was of ik aan een guilty pleasure wilde toegeven. Sommige principes wegen zwaarder dan andere en er zijn in wereld belangrijkere zaken aan de gang, dus ik besloot mijn schaakvrienden niet in de steek te laten en te gaan Freestylen.
De stemming zat er die avond goed in, wat vooral te danken was aan het gezelschap, de entourage en de foeragering. Ik hoorde iemand mopperen “Geef mij de gewone beginstelling maar”. Zelf vond ik de vreemde beginopstelling wel avontuurlijk. Een random aanvangstelling kan bovendien positioneel gezien best interessant zijn. Een plan voor wit zou in de diagramstelling kunnen zijn: a3, La2 ontwikkeling), Pc3 (dekt tevens pion e2), Pe3 (dekt pion c2) en dan 0-0-0 om te koning in veiligheid te brengen. Of het goed is, weet ik niet, zwart mag ook zetten. Ik wil alleen maar laten zien dat FSC best interessant kan zijn, alsof het echt schaken is.
Een rehabilitatie mijnerzijds? Leuker en interessanter dan klassiek schaken kan FSC niet worden. Waarom zou je dan niet gewoon schaken? Alleen maar omdat je dan geen openingen hoeft te bestuderen? Omdat je stellingen kunt krijgen die anders niet zo vaak op het bord komen? FSC ziet er heel aardig uit, glimmend, spannend, sexy, maar het valt in het niet vergeleken met het klassieke spel met zijn lange geschiedenis, zijn uitgebreide literatuur, de vele onvergetelijke partijen en zijn helden van de 64 velden. Daarom is het kitsch. Maar dat wil niet zeggen dat je er niet van kan en mag genieten.
Freestyle Revolutie, deel 2
- Gegevens
- Geschreven door: rQ
Als Freestyle Chess de dominante vorm van schaken wordt, kunnen we spreken van een revolutie. Het bestaande schaakspel wordt in korte tijd vervangen door een fundamenteel ander spel. Ik ben geen anti-revolutionair, zeker niet principieel, en het “Sterft gij oude vormen en gedachten” staat mij wel aan, omdat het symbool is voor voortuitgang. Maar je moet goed weten waar je mee bezig bent, anders kunnen er rampen gebeuren.
In het eerste deel van dit verhaal heb ik geschreven dat het revolutionaire aspect van FSC is dat een van de meest essentiële spelregels wordt veranderd, namelijk de regels voor de beginstelling. Daar is niet iedereen het mee eens. Voorstanders van FSC menen dat de regels over de loop van de stukken de meest essentiële spelregels zijn. Deze veranderen niet. Elke beginstelling evolueert op den duur tot stellingen die ook uit de klassieke beginstelling hadden kunnen voortkomen.
Maar als dat zo is, waarom zou je dan FSC spelen?
FSC-ers zeggen dat de klassieke beginstelling met de hulp van computers veel te ver is geanalyseerd. Schakers, van prof tot amateur, besteden tegenwoordig ontzettend veel tijd en geld aan openingenstudie. Ze leren allemaal de beste zetten voor wit en zwart, waardoor te vaak saaie stellingen op het bord verschijnen en de remisemarges groot zijn. Dat maakt het klassieke schaken voor het grote publiek minder aantrekkelijk, met als gevolg een toenemende populariteit voor rapid- en blitzschaken, en, in het verlengde daarvan, voor de onlinewereld boven de verenigingen.
Op deze redenering is het een en ander af te dingen. Ten eerste is het niet voor de eerste keer dat er geklaagd wordt over diepgaande openingenanalyse en de remisedood van het schaken. Dat was honderd jaar geleden als zo. Het schaakspel bleek steeds zoveel potentie te hebben dat het springlevend is gebleven. En wat betreft de saaiheid: Het duurt misschien iets langer voordat stellingen spannend worden, maar het gebeurt wel. Ten tweede is het een illusie te denken dat openingenstudie niet meer nodig is. Het is veel waarschijnlijker dat met meer beginstellingen juist meer studie nodig is. Tenslotte zijn niet alle beginstellingen gelijkwaardig. De klassieke beginstelling heeft niet alleen een lange historie, maar is ook uitgebalanceerd, harmonieus en een vertrouwd beginpunt. Van enkele beginstellingen van het FSC is aangetoond dat die voor zwart slechter zijn dan andere. Vanuit welke van de 960 mogelijke beginstellingen een partij wordt begonnen, wordt door het toeval bepaald. Openingsvoordeel kan bij FSC dus door toeval worden verkregen. Dat druist in tegen een van de meest essentiële waarden van het schaakspel.
De ware oorzaak van de snelle opkomst van FSC is dat het een vehikel is voor kapitaalkrachtige techbedrijven om snel veel geld te verdienen. Om een groter afzetgebied te krijgen, wordt de aard van het schaakspel veranderd. Doordat minder studie nodig is, is FSC laagdrempelig. De eenheid van sport, kunst en wetenschap, die zo kenmerkend is voor het klassieke schaakspel, wordt verstoord ten gunste van het sportieve en ten koste van het wetenschappelijke aspect. Kwaliteit doet er minder toe. Er worden meer fouten gemaakt, waardoor zich vaker vermakelijke, spectaculaire momenten voordoen. Kunst wordt kitsch. FSC is gemakkelijk consumentisme.
Freestyle Revolutie
- Gegevens
- Geschreven door: rQ
Het Grenke Open was vele jaren een sterk bezet en gerespecteerd schaaktoernooi, onderdeel van het Karlsruhe Schach Festival. Dit jaar bestond dit Festival uit twee toernooien. Aan het Open Grenke deden vrij onbekende grootmeesters mee, zoals Awonder Liang, Nikita Vitiugov and Ivan Saric. Het Grenke Freestyle Chess Open was daarentegen sterk bezet met onder anderen Magnus Carlsen, Arjun Erigaisi, Fabiano Caruana, Ian Nepomniachtchi en Vincent Keymer. Hoe beide toernooien zich tot elkaar verhielden bleek ook uit het prijzengeld. Voor het Open Grenke was totale prijzenpot € 70.000 euro, in het Freestyle toernooi was € 225.000 te verdienen. Er was bovendien een nieuwe regel ingesteld: deelnemers aan het Grenke Open mochten tot en met de 5e ronde overstappen naar het Freestyletoernooi. Zij behielden de punten die ze hadden gescoord in het open toernooi. Het Karlsruhe Schach Festival is exemplarisch voor de opmars van het Freestyle Chess.
Onder de naam Fischer Random Chess was Freestyle Chess vroeger een leuk spelletje voor in de vrije uurtjes en in de kroeg, net zoals weggeefschaak en doorgeefschaak. De stukken worden in de beginstand in willekeurige volgorde op de onderste (en bovenste rij) opgesteld. Dat is de enige verandering. De regels voor de loop van de stukken (behalve de regels voor de rochade) blijven dezelfde. Fischer Random was niet zo leuk als doorgeefschaak, maar leuk genoeg voor dikke pret in de late uurtjes of op lome zondagmiddagen. Daar lijkt nu verandering in te zijn gekomen. Met steun van een Duitse miljardair heeft Magnus Carlsen een Freestyle Chess Grand Slam Tour opgetuigd met toernooien in Wangels, Parijs, New York, New Delhi en Kaapstad en een totaal prijzenfonds van $ 750.000. Carlsen wilde deze Tour zelfs tot een officieel wereldkampioenschap maken, maar daar heeft de FIDE een stokje voor gestoken. Op den duur zal de FIDE het Freestyle Chess echter niet kunnen tegenhouden. Er zit domweg teveel geld achter. Andere organisatoren hebben het overgenomen en grote budgetten vrijgemaakt. Topgrootmeesters zijn er als vliegen op een pot stroop op afgekomen, maar ook op lagere niveaus wordt druk gefreestyled. Veel mensen vinden Freestyle Chess aantrekkelijk, omdat je geen diepgaande openingenstudie nodig hebt. Er is meer afwisseling doordat elke partij vanuit een andere stelling begint. Tenslotte zijn alle formats die op het aloude klassieke schaakspel zijn losgelaten, ook op het Freestyle Chess toepasbaar: digitalisering, computerschaak, elektronische databases, online toernooien, langzaam, rustig, snel en blitz, ratingsystemen, streamingdiensten, online platforms, influencers.
Peter Doggers heeft dit in zijn veelgeprezen boek De Schaak Revolutie uitgebreid beschreven “hoe een eeuwenoud bordspel populairder werd dan ooit”. Freestyle Chess wordt in zijn boek één keer genoemd, in de context van de aftakeling van Bobby Fischer. Enerzijds toont deze omissie aan hoe snel de ontwikkelingen gaan, anderzijds laat het zien dat Doggers de aard van het veranderingsproces niet helemaal heeft doorgrond. De door hem beschreven veranderingen, gevolgen van de toepassing van digitale technologie, zijn snel en diepgaand, maar laten het schaakspel in zijn diepste wezen onaangetast. Freestyle Chess is een essentiële verandering, een breuk met het verleden door de ingrijpende spelregelverandering die het impliceert.
Het schaakspel is als Chaturanga in de zesde eeuw in India ontstaan. Het spel zoals wij dat hebben leren kennen is het resultaat van een spelregelverandering in de 14e eeuw. Freestyle Chess kan het derde moment in deze lange termijnontwikkeling zijn. Of dat werkelijk het geval zal zijn, hangt af van de schaakorganisatoren en de sponsors. De populariteit is er al.
(wordt vervolgd)
Principes
- Gegevens
- Geschreven door: rQ
Wie – als schaker – januari zegt, zegt Wijk aan Zee. Volgende week vrijdag begint het Tatasteeltoernooi weer.
Het toernooi dat 87 jaar geleden als het Hoogovenschaaktoernooi voor de eerste keer is gehouden, heeft zich ontwikkeld tot een van de meest prestigieuze schaaktoernooien uit de geschiedenis. Alle naoorlogse wereldkampioenen hebben er aan meegedaan, met één uitzondering: Bobby Fischer, waaruit ten overvloede blijkt dat die gek was. Dit jaar geeft de nieuwe wereldkampioen, Gukesh D., acte de présence.
Naarmate het toernooi in de loop der tijd groter werd, werd de organisatie professioneler en de publiciteit gelikter. Sinds enkele jaren heeft het zich de titel “Wimbledon van het schaken” aangemeten. Persoonlijk vind ik dit pronken met andermans veren en een zwaktebod. Op de prestigeladder van de sport plaatst je je hierdoor vrijwillig onder tennis. Dat is niet nodig. Het Tatasteeltoernooi biedt uit zichzelf een fantastisch schaakspektakel dat veel bezoekers en online kijkers trekt.
Toch is er reden voor zorg. De staalindustrie heeft het moeilijk. De winstgevendheid staat onder druk, onder andere door de stijgende energieprijzen en de noodzakelijke investeringen in nieuwe, schone technologie. Economische schommelingen laten het schaaktoernooi niet onberoerd. Het Hoogoventoernooi heeft in het verleden uit geldgebrek wel eens moeten afschalen. Zo nu en dan werd het bedrijf verkocht, waardoor wij vòòr Tatasteel nog even het Corustoernooi hebben gehad. Het toernooi kan wel tegen een stootje. De dreiging komt uit een andere hoek.
De hoogovens van Tatasteel stoten onverantwoordelijk grote hoeveelheden kankerverwekkende stoffen uit. Door in Wijk aan Zee te gaan schaken stelt ik mij daaraan bloot, wat heel onverstandig is, en verschaf ik het bedrijf een zekere mate van legitimiteit voor die uitstoot. Het Tatasteeltoernooi is niet helemaal te vergelijken met de Formule 1 races in het nabijgelegen Zandvoort, want schakers produceren weinig schadelijke uitstoot in vergelijking met raceauto’s, maar de connectie wordt wel steeds nadrukkelijker gelegd. Vorig jaar hebben milieuactivisten tegen het toernooi gedemonstreerd. Het is mij toen niet opgevallen. Je kunt echter verwachten dat de demonstraties groter worden en als Extinction Rebellion zich ermee gaat bemoeien, zal er van rustig schaken weinig terecht komen.
Wil ik nog wel meedoen? Ik heb ernstig getwijfeld, maar me toch ingeschreven voor een vierkamp. Het persoonlijke plezier, het hedonisme, heeft weer eens gewonnen van de principes.